په وروستیو شپږو میاشتو کې د افغانستان او ایران ترمنځ سوداګري د پام وړ زیاتوالی موندلی دی، یوه داسې پدیده چې سیمه ایزې اقتصادي پویې او د افغانستان سوداګریزو لارو د بدلون نښه کوي. رویټرز خبري اژانس راپور ورکړی چې د ایران سره د افغانستان د سوداګرۍ حجم د پاکستان په پرتله د پام وړ زیات شوی، یو داسې بدلون چې له کلونو راهیسې د پاکستان سره د افغانستان پر پراخو سوداګریزو اړیکو د پوښتنې نښه ږدي. دا پرمختګونه نه یوازې د سیمه ایزو هیوادونو ترمنځ نوي اقتصادي فرصتونه رامنځته کوي، بلکې د افغانستان لپاره د سوداګرۍ تنوع او د ځان بسیاینې په لور یو مهم ګام بلل کیږي.
امیر عبداللهیان امیر خان متقي ته ویلي: د هلمند سیند اوبو کې حقابه مو جدي غوښتنه ده
یو ایرانی پلاوی د هلمند د اوبو په تړاو خبرو لپاره کابل راځي
د سوداګرۍ حجم کې بې ساري زیاتوالی: ایران د افغانستان نوی لوی سوداګریز شریک؟
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند اخندزاده عبدالسلام جواد رویټرز ته ویلي چې افغان سوداګرو په تېرو شپږو میاشتو کې له ایران سره د ۱.۶ میلیارد ډالرو په ارزښت راکړه ورکړه کړې ده. دا په داسې حال کې ده چې په همدې موده کې له پاکستان سره سوداګري ۱.۱ میلیارد ډالره وه. دا ارقام په ښکاره توګه د ایران سره د سوداګرۍ د چټک ودې او د پاکستان سره د سوداګرۍ د کمښت په اړه اندیښنې راپورته کوي.
د افغانستان او پاکستان ترمنځ سوداګرۍ په دودیز ډول د افغانستان د اقتصادي ستون فقرات بلل کیده. د تاریخ په اوږدو کې، افغانستان د خپلو ډیرو وارداتو او صادراتو لپاره پر پاکستان تکیه کړې ده. خو په وروستیو کلونو کې، د سیاسي کړکیچونو، سرحدي شخړو، او د ترانزیتي ستونزو له امله، د دواړو هیوادونو ترمنځ سوداګریزو اړیکو ته جدي زیان رسیدلی دی. د پاکستاني چارواکو لخوا د افغان سوداګریزو مالونو ځنډول، د ویزو او تګ راتګ محدودیتونه، او د لوړو تعرفو لګول هغه عوامل دي چې افغان سوداګر یې نورو لارو چارو ته اړ کړي دي.
چابهار بندر: د سوداګرۍ ودې یو مهم عامل
اخندزاده عبدالسلام جواد په خپلو خبرو کې ویلي چې د چابهار بندر کې افغان سوداګرو ته د اسانتیاوو برابرول د ایران سره د سوداګرۍ په زیاتوالي کې مهم رول لوبولی دی. هغه زیاته کړه چې سوداګر په یاد بندر کې د خپلو مالونو له درولو اندیښنه نه لري او سوداګریزو توکو انتقال له کوم خنډ پرته دوام لري.
چابهار بندر، چې د ایران په سویل ختیځ کې موقعیت لري، د افغانستان او مرکزي اسیا هیوادونو لپاره یو مهم ترانزیتي دهلیز بلل کیږي. د هند په مرسته د دې بندر پراختیا، د افغانستان لپاره یې له پاکستان څخه د وتلو بدیل لاره پرانیستې ده. د چابهار له لارې، افغانستان کولی شي خپل واردات او صادرات په اسانۍ او لږو خنډونو سره ترسره کړي، چې دا د سوداګریزو لګښتونو په کمولو او د مالونو په چټک رسیدو کې مرسته کوي. د دې بندر له لارې د افغانستان سوداګري د نړیوالو بازارونو سره د مستقیم نښلیدو فرصت ورکوي او د سیمه ایز اقتصادي ادغام لپاره لار هواروي.
پاکستاني سوداګرو اندیښنې او د سیمې راتلونکی
د افغانستان او ایران ترمنځ د سوداګرۍ زیاتوالی په داسې حال کې مطرح کیږي چې تر دې وړاندې یو شمېر پاکستاني سوداګرو د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ له کمښت څخه اندیښنه ښودلې وه. د پاکستان په تېر کالیز اقتصادي راپورونو کې هم د افغانستان سره د سوداګرۍ کمښت ته اشاره شوې وه، چې دا د پاکستان اقتصاد ته یو څه زیان رسوي. په ځانګړي توګه د خیبر پښتونخوا او بلوچستان صوبو سوداګر، چې په دودیز ډول یې له افغانستان سره ډېرې اړیکې درلودې، د دې بدلونونو له امله زیات اغیزمن شوي دي.
دا وضعیت د سیمه ایزو هیوادونو لپاره یو نوی اقتصادي چاپیریال رامنځته کوي. د افغانستان لپاره، د سوداګریزو لارو تنوع او د ایران سره د اړیکو پیاوړتیا د اقتصادي ثبات او ځان بسیاینې په لور یو مهم ګام دی. دا به د افغانستان په وارداتو او صادراتو کې د یو ځانګړي هیواد پر انحصار راکم کړي او د نړیوالو بازارونو سره د نورو اړیکو د ټینګولو فرصت به ورکړي.
له بلې خوا، پاکستان باید د دې وضعیت په اړه جدي فکر وکړي. که چیرې پاکستان وغواړي له افغانستان سره خپلې سوداګریزې اړیکې بیرته ورغوي، نو باید د سیاسي او ترانزیتي خنډونو په له منځه وړلو کې ګامونه پورته کړي. د افغان سوداګرو لپاره د اسانتیاوو برابرول، د ویزو په برخه کې نرمښت، او د مالونو په چټک لیږد کې همکاري کولی شي د دواړو هیوادونو ترمنځ د سوداګرۍ د بیا پیاوړتیا لامل شي.
په پایله کې، د افغانستان او ایران ترمنځ د سوداګرۍ زیاتوالی یو مهم سیمه ایز اقتصادي بدلون دی چې د افغانستان د اقتصادي راتلونکي لپاره نوي امکانات رامنځته کوي. دا نه یوازې د افغانستان سوداګریزې لارې متنوع کوي، بلکې سیمه ایزې همکارۍ او اقتصادي ادغام ته هم لار هواروي. د دې بدلونونو په پام کې نیولو سره، د سیمې هیوادونه باید خپلې اقتصادي ستراتیژۍ له سره وارزوي ترڅو د نوي رامنځته شوي اقتصادي چاپیریال څخه ګټه پورته کړي.
