ساینسپوهانو د ځمکې د داخلي جوړښت په اړه یو حیرانوونکی انکشاف کړی چې ښيي د ځمکې د مخ پېچلتوب او د هغې د مرکز جوړښت د پیاز په څېر له څو طبقو جوړ دی. د زلزلو د څپو د نوي تحلیل او د جرمني د پوهنتون د څېړنو جزیات دلته ولولئ.
د ساینسپوهانو یوې نوې څېړنې د ځمکې د داخلي مرکز په اړه داسې حقایق روښانه کړي چې د ځمکې د پوهنې په برخه کې یې پخواني تصورات بدل کړي دي. د دغې څېړنې له مخې، د ځمکې د مخ پېچلتوب یوازې تر بهرنۍ پوړۍ پورې محدود نه دی، بلکې د ځمکې داخلي مرکز هم یو واحد او کلک جوړښت نه لري، بلکې د پیاز په څېر له بېلابېلو طبقو جوړ شوی دی.
د ځمکې د مخ پېچلتوب، د زلزلو څپې او د ځمکې د مرکز معما
دا نوې موندنه د زلزلو د هغو څپو له ژورې او مفصلې څېړنې وروسته شوې ده چې د ځمکې له زړه څخه تېرېږي. د جرمني د یوه پوهنتون څېړونکو هڅه وکړه دا معلومه کړي چې ولې د زلزلې څپې د ځمکې په داخلي مرکز کې په بېلابېلو لوریو کې په بېلابېلو سرعتونو حرکت کوي. دا غیرعادي چلند، چې په علمي اصطلاح کې ورته «ناهم ورته» (Anisotropy) ویل کېږي، له ډېرې مودې راهیسې یوه ناحل شوې معما وه، خو اوس داسې بریښي چې ساینسپوهان یې ځواب ته نږدې شوي دي.
د ځمکې د مخ پېچلتوب، کیمیاوي ترکیب: وسپنه، سیلیکان او کاربون
ساینسپوهان وایي چې د ځمکې په مرکز کې یوازې وسپنه نشته، بلکې له هغې سره یو ځای سپک عناصر لکه سیلیکان او کاربون هم شتون لري. د ځمکې د مخ پېچلتوب او د هغې داخلي تنوع له همدې عناصرو څخه سرچینه اخلي. د دغو عناصرو په اندازه کې توپیر د وسپنې داخلي جوړښت اغېزمنوي، چې له امله یې د زلزلو د څپو سرعت او لوری بدلون مومي.
لابراتواري تجربې او د وسپنې جوړښت
د دې موندنې د ثابتولو لپاره، ساینسپوهانو په لابراتوار کې خورا لوړ فشار او سخته تودوخه رامنځته کړه، چې د ځمکې د داخلي مرکز له شرایطو سره ورته وه. په دې تجربه کې څرګنده شوه چې:
د ځمکې د مرکز منځنۍ برخه لږ سپک عناصر لري، چې هلته د زلزلو څپې ډېر څرګند چلند کوي.
په بهرنیو برخو کې د سیلیکان او کاربن زیاتوالی د موادو ناهمګوني کموي.
دا ښيي چې د ځمکې داخلي مرکز له کیمیاوي پلوه له څو جلا طبقو څخه جوړ دی، چې هر یو یې ځانګړي ځانګړنې لري.
دا موندنه ولې مهمه ده؟
د ځمکې د مخ پېچلتوب او د هغې د داخلي جوړښت درک کول یوازې یوه ساینسي تجسس نه دی، بلکې دا د لاندې برخو لپاره حیاتي دي:
د ځمکې ارتقايي تاریخ: موږ ته راښيي چې ځمکه د ملیاردونو کلونو په جریان کې څنګه بدله شوې ده.
مقناطیسي میدان: د ځمکې د مقناطیسي میدان پوهېدل چې موږ له فضايي وړانګو ساتي، د ځمکې په مرکز پورې تړلی دی.
د زلزلو پیژندنه: دا موندنې د زلزلو د څپو د مطالعې په برخه کې نوي افقونه پرانیزي.
ساینسپوهان په دې باور دي چې د ځمکې په ژورو کې پټ دا رازونه به په راتلونکې کې د لا پرمختللو ټکنالوژیو او لابراتواري څېړنو له لارې نور هم روښانه شي، او موږ ته به د ځمکې د مخ پېچلتوب په اړه بشپړ انځور وړاندې کړي.
