په دې مقاله کې په تفصیل سره ولولئ چې MHPSS څه شی دی؟ د ټولنې پر بنسټ د رواني روغتیا او ټولنیز ملاتړ (CB-MHPSS) تګلاره، د IASC لارښودونه، د مداخلې څلورګونی پیرامید او هغه اصول زده کړئ چې په اضطراري حالاتو کې د خلکو ژوند ژغوري.
په بشري مرستو او پرمختیايي پروژو کې یوه اصطلاح چې ډېره کارول کیږي، هغه MHPSS ده. ډېری کارکونکي او عام خلک پوښتنه کوي چې MHPSS څه شی دی؟ په لنډه توګه، دا د «رواني روغتیا او رواني-ټولنیز ملاتړ» (Mental Health and Psychosocial Support) مخفف دی. د ټولنې پر بنسټ د MHPSS کړنلاره د ادارو ترمنځ د دایمي کمیټې (IASC) پر لارښودونو ولاړه ده او په اضطراري حالاتو کې د کیفیت او حساب ورکونې د اصلي بشري معیارونو (CHS) له نهو ژمنو سره مستقیم تړاو لري. د دې موخه دا ده چې ډاډ ترلاسه شي چې بشري مرستې پر اصولو ولاړې، ځواب ویونکې او لوړ کیفیت لرونکې دي. دا سیستم په بیړنیو او پرمختیايي دواړو پروژو کې پلي کیدلی شي.
د ټولنې پر بنسټ (CB-MHPSS) تګلاره او اهمیت
د دې لپاره چې پوه شو MHPSS څه شی دی؟، باید لومړی د هغې د ټولنیز اړخ په اړه پوه شو. د ټولنې پر بنسټ د MHPSS (CB-MHPSS) تګلاره د ټولنې په ظرفیتونو ولاړه ده. دا کړنلاره د دې ملاتړ کوي چې واک له مرستندویه ادارو څخه پخپله ټولنې ته انتقال شي او ډاډ ترلاسه کوي چې اغېزمن شوي خلک د ملاتړ په ډیزاین او وړاندې کولو کې په فعاله توګه دخیل دي.
MHPSS څه شی دی؟, لکه څنګه چې د څو ادارو په ګډه مقاله کې راغلي:
«د ټولنې پر بنسټ MHPSS د ټولنو ملاتړ کوي ترڅو د خپلې پاملرنې مسوولیت پخپله واخلي او هغه ټولیز جوړښتونه او سیستمونه بېرته ورغوي چې د انفرادي او ډله ییزې هوساینې لپاره اړین دي. د ټولنې ښکېلتیا د پایښت او ټولنیز مقاومت (Resilience) لپاره خورا مهمه ده.»
د سویډن د کلیسا (Act Church of Sweden) او ACT اتحادیې په چوکاټ کې، دا تګلاره له ټولنو سره مرسته کوي چې خپلې اړتیاوې او سرچینې وپېژني او داسې ستراتیژۍ پلې کړي چې د دوی له شرایطو سره سمې وي. بهرنی ملاتړ یوازې هغه وخت ورکول کیږي چې اړتیا وي، ترڅو ټولنه په خپلو پښو ودرېږي. دا تګلاره ټولنیز پیوستون پیاوړی کوي او خلک د دې جوګه کوي چې له راتلونکو فشارونو سره مقابله وکړي.
د MHPSS پیرامید؛ د ملاتړ څلور کچې
کله چې موږ څېړو چې MHPSS څه شی دی؟، نو د IASC د مداخلې پیرامید (Intervention Pyramid) پېژندل اړین دي. په بیړنیو حالاتو کې، خلک د ژوندي پاتې کېدو او پرمختګ لپاره بېلابېلو ملاتړونو ته اړتیا لري. دا اړتیاوې په څلورو لایو یا کچو ویشل شوي دي:
د MHPSS څه شی دی؟ او د پیرامید طبقه بندي
لومړۍ کچه (Layer 1) – لومړني خدمات او خوندیتوب:
د پیرامید لاندینۍ برخه د لومړنیو خدماتو (لکه خواړه، اوبه، سرپناه) او امنیت په لاسرسي ټینګار کوي. دا خدمات باید داسې وړاندې شي چې د خلکو وقار او کرامت وساتل شي. دا هغه مرسته ده چې په اضطراري حالت کې هرڅوک ورته اړتیا لري.
دوهمه کچه (Layer 2) – د ټولنې او کورنۍ ملاتړ:
دا کچه د کورنیو او ټولنو په پیاوړتیا تمرکز کوي ترڅو دوی وکولی شي د خپلو خلکو پاملرنه وکړي. دلته موخه د ټولنیز یووالي (Social Cohesion) پیاوړتیا او د ټولنیزو ملاتړو شبکو فعالول دي.
درېیمه کچه (Layer 3) – متمرکز غیر مسلکي ملاتړ:
په دې کچه کې د هغو خلکو لپاره مداخلې شاملې دي چې لوړه کچه فشار لري او یوازې د کورنۍ په ملاتړ نه جوړیږي. دا خدمات د روزل شویو کارکوونکو (لکه ښوونکو، دیني عالمانو، یا رضاکارانو) لخوا وړاندې کیږي چې متخصص ارواپوهان نه دي خو تر څارنې لاندې کار کوي.
څلورمه کچه (Layer 4) – ځانګړي خدمات:
د پیرامید په سر کې هغه خدمات دي چې د ارواپوهانو یا رواني ډاکټرانو (Psychiatrists) لخوا هغو لږ شمېر کسانو ته وړاندې کیږي چې شدیدې رواني ستونزې لري. که څه هم ټول شریکان دا خدمات نه وړاندې کوي، خو د ناروغانو راجع کول (Referral) متخصصینو ته خورا مهم دي.
د MHPSS اصلي اصول
د دې لپاره چې بشپړ پوه شو MHPSS څه شی دی؟، باید د IASC لارښودونو شپږ اصلي اصول په پام کې ونیسو چې د پیرامید په ټولو کچو کې مدغم دي:
بشري حقونه او مساوات (Human Rights and Equity): ټولو ته یو ډول لاسرسی.
ګډون (Participation): د اغېزمنو خلکو ونډه اخیستل.
زیان نه رسول (Do No Harm): ډاډ ترلاسه کول چې مرستې منفي پایلې ونه لري.
په شته سرچینو تکیه کول: د ټولنې له شته ظرفیتونو ګټه اخیستل.
مدغم ملاتړ سیسټمونه: د مرستو یوځای کول.
څو اړخیز ملاتړونه: د پیرامید د بېلابېلو کچو کارول.
ولې د ټولنې پر بنسټ MHPSS غوره انتخاب دی؟
شواهد ښیي چې MHPSS نه یوازې د بحرانونو له امله رامنځته شوی رواني فشار کموي، بلکې د روغتیا، تغذیې، زده کړې او معیشت په برخو کې هم اغېزمنتیا زیاتوي. ځایی خلک لومړني ځواب ورکوونکي دي؛ دوی خپله ژبه، کلتور او سرچینې تر بل هر چا ښه پیژني.
په پایله کې، کله چې څوک پوښتنه کوي چې MHPSS څه شی دی؟، ځواب یې دا دی: دا د بیارغونې او پرمختګ یو پیاوړی ګړندی کوونکی دی چې د ټولنې د مشرانو او ځایی جوړښتونو په مرسته د خلکو رواني او ټولنیزه روغتیا ساتي.
