باوري راپور څه مانا؟ په جوړښتي موډلونو (SEM) کې د څېړنې د وسایلو د پایایي او روایي ارزونه د علمي پایلو دقت تضمینوي. دا مقاله د باوري راپور پر مفهوم او معیارونو بحث کوي.
په ساینسي او اکاډمیکو څېړنو کې، په ځانګړې توګه کله چې موږ له جوړښتي معادلاتو (Structural Equation Modeling) سره کار کوو، د ارقامو او وسایلو سموالی یو بنسټیز اصل دی. ډېری وخت محققین پوښتنه کوي چې په دې برخه کې باوري راپور څه مانا؟ په لنډ ډول، باوري راپور هغه علمي مستند دی چې ثابتوي د څېړنې پوښتنلیک یا اندازه کولو وسیله تر کومه حده دقیق، باثباته او د اعتبار وړ ده. که یو راپور د پایایي (Reliability) او روایي (Validity) له پلوه تایید نشي، نو د هغې پر بنسټ شوې وړاندوینې او پایلې بې اعتباره بلل کېږي.
باوري راپور څه مانا، د پایایي (Reliability) مفهوم او په راپور کې یې رول
کله چې موږ وایو باوري راپور څه مانا، نو لومړی باید د پایایي یا ثبات پر مفهوم پوه شو. پایایي پدې معنی ده چې که د اندازه کولو یوه وسیله (لکه پوښتنلیک) په ورته شرایطو کې څو ځله تکرار شي، پایلې یې باید یوشان یا ورته وي. په جوړښتي موډلونو کې، پایایي دا ښيي چې شاخصونه په څومره دقت سره یو پټ جوړښت (Symmetry) اندازه کوي.
په یو باوري راپور کې د پایایي د معلومولو لپاره له دوو مهمو شاخصونو کار اخیستل کېږي:
۱. کرونباخ الفا (Cronbach’s Alpha): دا یو دودیز معیار دی چې د پوښتنو ترمنځ داخلي همغږي ښيي. که د دې مقدار له ۰.۷ څخه پورته وي، دا په ډاګه کوي چې د څېړنې وسیله باوري ده.
۲. ترکیبي پایایي (Composite Reliability – CR): په عصري تحلیلونو لکه Smart-PLS کې، CR تر الفا غوره ګڼل کېږي. دا شاخص په ډاګه کوي چې ایا د یوې رشتې ټولې پوښتنې په رښتینې توګه د هغه هدف لپاره کارول شوې دي که نه. کله چې یو محقق وپوښتي چې په دې ډیټابیس کې باوري راپور څه مانا، نو د CR لوړ مقدار (له ۰.۷ پورته) د هغه لومړی ځواب دی.
باوري راپور څه مانا، د روایي (Validity) پېژندنه او د راپور اعتبار
د پوښتنې دویمه برخه چې باوري راپور څه مانا، د روایي یا اعتبار پورې تړاو لري. روایي پدې معنی ده چې ایا موږ په رښتیا هماغه څه اندازه کوو چې هدف مو دی؟ د بېلګې په توګه، که موږ غواړو “کاري رضایت” اندازه کړو، زموږ پوښتنې باید د رضایت استازیتوب وکړي، نه د کاري فشار.
په جوړښتي موډلونو کې روایي په دوو برخو وېشل کېږي:
همګرا روایي (Convergent Validity): دا ښيي چې د یوې موضوع اړوند پوښتنې څومره له یو بل سره نږدې تړاو لري. د دې لپاره د AVE (Average Variance Extracted) معیار کارول کېږي، چې باید له ۰.۵ څخه لوړ وي.
واګرا روایي (Discriminant Validity): دا ثابتوي چې د یوې موضوع شاخصونه له بلې موضوع سره توپیر لري. دا برخه روښانه کوي چې په جلا جلا موضوعاتو کې باوري راپور څه مانا او څنګه کولای شو د تغیراتو ترمنځ توپیر وساتو.
په باوري راپور کې د عاملي بارونو (Factor Loadings) اهمیت
د دې لپاره چې پوه شو په ارقامو کې باوري راپور څه مانا، باید د عاملي بارونو تحلیل ته ځیر شو. عاملي بار دا ښيي چې هره پوښتنه تر کومه حده له خپل اصلي جوړښت سره تړلې ده. په نورمال ډول دا مقدار باید له ۰.۷ څخه لوړ وي. که دا بارونه ضعیف وي، نو د راپور پایایي او روایي دواړه تر پوښتنې لاندې راځي. په ټولنیزو علومو کې کله ناکله ټیټ بارونه هم منل کېږي، خو په دې شرط چې د AVE او CR معیارونه خراب نه کړي.
ولې د څېړنې په پایله کې باوري راپور مهم دی؟
په پای کې، د دې ځواب چې باوري راپور څه مانا، د څېړنې په نهایي کیفیت کې نغښتی دی. ډېری وخت محققین خپل وسایل له یوې ژبې بلې ته ژباړي یا یې په نویو ټولنو کې ازمويي. په داسې حالاتو کې، پخوانۍ پایایي د اعتبار وړ نه وي او باید نوې ارزونه وشي. یو باوري راپور څېړونکي ته دا ډاډ ورکوي چې د فرضیې تر ازمویلو وړاندې، د هغه بنسټ (ډاټا) کلک دی.
که یو محقق د پایایي او روایي له راپور ورکولو پرته فرضیې ثابتې کړي، د هغه کار له علمي پلوه نیمګړی بلل کېږي. له همدې امله، په معاصرو تحلیلونو لکه Smart-PLS کې د دې شاخصونو دقیق بیانول دا روښانه کوي چې په مسلکي کچه باوري راپور څه مانا او ولې ورته د علمي مقالو په منلو کې لومړیتوب ورکول کېږي. په حقیقت کې، باوري راپور د څېړنې د روڼتیا او دقت هنداره ده.
