جرګه په افغاني ټولنه کې خاصتا په پښتنو ټولنو کې ډېر اوږد تاريخ لري، ډېرې شخړې د همدې دود په رڼا کې حل کيږي

جرګه د پښتنو هغه اداره ده چې هر وخت په دوی کې کوچنۍ يا لويې کشالې رامنځته شوي او يا رامنځته کيږي نو پښتانه د جرګې له لارې دغه کشالې او ستونزې هواروي او له يوې ډيرې کوچنۍ ستونزې څخه يې رانيولې د خپل پاچا يا مشر ټاکلو پورې د پښتنو دغه کار په جرګه ترسره کيږي.

په آريانا دايرة‌المعارف Aryana Encyclopedia کې د جرګې په باب داسې راغلي دي:

جرګه د پښتنو او ترکي شريکه کلمه ده، په فرهنګ او سخن، فرهنګ آنند راج او فرهنګ غياث اللغات کې راغلي چې جرګه يوه ترکي کلمه ده چې د ګرد کښېناستلو، راغونډېدلو او حلقې جوړولو مانا ورکوي. په پښتو-پښتو تشريحي قاموس کې جرګه د غونډې، ولسي مجلس، ټولي، د مشورې مجلس او د قومي غونډې په مانا راغلې چې د فيصلې صلاحيت لري او حکم يې د منلو  وړ وي، په پښتني کلتور کې په عامه توګه جرګه پر هغې غونډې چې هدف يې د قبيلوي لانجو حل وي اطلاقيږي، خو په خاصه توګه هغې غونډې ته وايي چې د خېلونو مشرانو په کې راټوليږي او لوی قومي مسايل حلوي.

نور ولولئ: کرزی: د طالبانو د حکومت رسمیت پېژندلو لپاره مشروعیت او لویه جرګه اړینه ده

محمد اکبر کرګر چې پر جرګه باندې يې کوچنی او پرمغز کتاب کښلی دی، هغوی جرګه داسې معرفي کوي:

جرګه د پښتونولۍ د پښتني خېلونو د کړو وړو دوديز ادارتي سيستم د اغيزناکې کاروني تر ټولو مهمه قضايي موسسه ده، دا د قبيلوي مشرانو غونډه ده چې د خېل يا قبيلې پر کورنيو لانجو او شخړو غور او پرېکړې کوي، د جرګې غړي د ټبرونو غوره شوي مشران يا استازي دي چې د خپل ټبر په استازيتوب په جرګه کې برخه اخلي.

ارواښاد عطايي د جرګې په باب ليکل کړي دي چې څو کرښې يې دلته وړاندې کوم:

قومي غونډه چې د فيصلې صلاحيت لري او حکم يې د منلو وړ وي په عام ډول د جرګې اصطلاح پر هغه غونډه کيږي، کوم چې د قبيلوي مسايلو د حل لپاره جوړيږي، دلته د جرګې او مرکې مفهوم يو دی، خو په خاص ډول جرګه هغه لويه غونډه ده چې په هغې کې د خېلونو مشران راټوليږي او د لويو قومي مسايلو په باب فيصلې کوي.

نور ولولئ: ولسي جرګه له افغانستان څخه د امریکايي عسکرو د وتلو پریکړه ارزوي

نرخيان چې د جرګې په قوانينو پوهه وي، ګډون کوي جرګه په ښکاره جوړيږي او برسېره د جرګې په جرګه والو نور عام خلک هم په يوه داسې فاصله کې کښيني چې د جرګې خبرې اوري.