موږ وایو د پلاني سترګې نیلي رنګه دي، دا سمه ده خو ایا دا حقیقت دی؟

کله چې ویل کېږي، د پلانکي سترګې د اسمان په څېر نیلي رنګه دي دا ريښتیا ده، ځکه په حقیقت کې د دواړو رنګ نیلي نه دی.

په فضا یا اتموسفیر کې د هېڅ شي رنګ نیلي نه دی او نه هم د نړۍ د نفوس شاوخوا اته سلنه کسانو د سترګو رنګ نیلي دی.

په حقیقت کې دا د سترګو د لید یو فریب یا خطايي ده، چې د یو څه د نشتوالي له امله رامنځ ته کېږي.

نور ولولئ: په زړه پورې کاینات؛ جیمز ویب د یوه لرې ستوري ښکلا ښيي

خو پر دې معما د پوهېدو لپاره باید د سترګو له علم یا ساینس سره اشنا وئ. په ځانګړې توګه هغه علم، چې د سترګو رنګ پورې اړوندېږي.

د سترګې کسی (منځ کې رنګه کړۍ) له دوو طبقو جوړه شوې ده، چې د مخې برخه یې سټروما او شاتنۍ هغه یې اپیتیلیم نومېږي.

په واضح ډول داسې ویلی شو، چې د سترګې ګاټي کې د رنګ برخه ایرس (iris) نومېږي او له دوو پټو جوړه ده. د مخې برخه یا پټه یې سټروما (stroma)نومېږي او څټ برخه یې اپیتیلیم (epithelium) په نامه یادېږي.

اپیتیلیم یوازې د دوو حجرو په اندازه ډبلوالی لري او توربخونده (نسواري) رنګ لري ان په نیلي سترګو کې هم.

کله چې تاسو د یو چا په سترګو کې د ټکي په اندازه کوچنۍ برخه وینئ، دا په حقیقت کې اپیتیلیم دی.

د دې توربخونده برخې مخې ته سټروما وي، چې په کې موجود فایبر (eye fibers ) بې رنګه یا هېڅ رنګ نلري.

په ډېرو سټروماو کې میلانین ‘melanin’ موجود وي دا هغه څه دي چې زموږ د پوستکي او ویښتو رنګ ټاکي.

د میلانین مقدار یعنی زیاتی او کمښت یې زموږ د سترګو رنګ ټاکي.

مګر دا یوازینی شی نه دی.

جینیتکي یا ذاتي بدلون اغېزې

د سترګو رنګ د هر کس د بدن یوه مهمه برخه ده، چې کېدای شي د ځینو بېخي بې سارې وي.

ویل کېږي، چې په نړۍ کې هېڅوک د بل انسان په څېر د سترګو رنګ نلري.

په هرحال، موږ کولی شو ووایو، یو داسې رنګ شته چې په نورو ټولو بر لاسی دی.

په نړۍ کې شاوخوا ۸۰ سلنه خلک په سترګو کې یو ډول توربخونده رنګ لري.

دا باید په پام کې ونیول شي، چې د ایرس په سټروما برخه کې میلانین زیاته وي او رڼا جذب وي دا بیا توربخونده (دنداسيي/نصواري) رنګ انعکاسوي، چې کېدای شی ککو چاکلیټ غوندې رنګ هم ولري.

د سویل ختیځې آسیا، ختیځې آسیا او د افریقا اوسېدونکو د سترګو همدا توربخونده رنګ یو څه ډېر تور وي خو په لوېدیځه آسیا، اروپا او امریکا کې د وګړو د سترګو یاده برخه روښانه رنګ لري.

عجیبه خبره دا ده، چې ساینس پوهان وايي، د میلیونونو کلونو لپاره د ټولو انسانانو د سترګو رنګ توربخونده یا ځرځې وې.

د کوپنهاګن پوهنتون مشر هانس ایبرګ وايي، له شپږ زرو څخه تر ۱۰ زره کاله دمخه په جینیټک (‌‌ذات) کې یو داسې بدلون راغی، چې ځانګړی جین اغېزمن کړ او دې جین میلانین جوړاوه.

نور ولولئ: د پرینکا چوپړا د کم سارې ښکلا راز

د همدې بدلون له کبله میلانین ورکه شوه او د نړۍ کې لومړی شین سترګی انسان وزېږیده.

کېدای شی، همدا کس د ټولو شین سترګو لومړی نیکه وي.

خو پوښتنه دا ده، که په سترګه کې نیلي رنګ نه وي نو څنګه بیا په نیلي رنګ کې ښکاري؟

د دې ځواب همغه د اسمان د رنګ وضاحت دی یعنی د ټینډال اغیز (Tyndall effect) په نوم د ساینس تیوري.

د دې تیورۍ له مخې، هوا (اتموسفیر ) او مایع کې شته واړه واړه ذرات رڼا سره وېشي.

په سترګو کې د اسټروما طبقه هم په ورته ډول رڼا خپروي، خو کله چې سپینه رڼا د سټروما طبقې سره ټکر کوي، نیلي رنګ ډېر چټک خپرېږي او په دې توګه د سترګو رنګ نیلي ښکاري.

له همدې امله نیلي سترګې په ځانګړو وختونو کې ډېرې فعالې ښکاري.

په اصل کې ساینس پوهان دې ته جوړښتي رنګ (structural color) وايي، هغه رنګ چې د رنګ ماده په کې نه وي خو د رڼا یا نورو څېزونو له انعکاس څخه رامنځ ته کېږي.

تاسو څه فکر کوی چې شنې سترګې شته او کنه؟

په سټروما کې یو ډول میلانین شته او دا یو ډول توربخونده (دنداسي) رنګ جوړوي چې کله رڼا پرې لوېږي نو شین رنګ انعکاس وي یا یې خوروي.

په همدې ډول سره سترګې شين رنګه ښکاري.

باید یادونه وشي چې د سترګو شین رنګ خورا نادر دی او سره له دې چې په آیرلنډ او سکاټلنډ کې موندل کېږي، په ټوله نړۍ کې یوازې ۲٪ خلک شنې سترګې لري.

شاوخوا درې سلنه وګړي خړ سترګي یا د اېرو په رنګ سترګې لري، چې دا په خپله یوه معما ده.

داسې ویل کېږي چې خړ سترګي هم په سترګو کې میلانین نلري.

په هر حال، د نیلي پر ځای خړ رنګ ځکه منعکس کوي چې د سترګې په سټروما برخه کې کولیجن (ځانګړي پروتین) زیات وي او دا د ټینډال (Tyndall effect) د اغېز مخه نیسي.

په دې توګه، رڼا چې سترګو ته ننوځي له وېشل کېدو سربېره خپل یو ډول توازن ساتي چې دا بیا د خړ رنګ یا د اېرو په شان رنګ رامنځ ته کوي.

که نیلي رنګ خیالي وي، نو خړ رنګ هم ریښتینی نه دی.