اړوند مطالب:
په نیټفلیکس کې د ۲۰۲۳ کال ډېر کتل شوي هندي فلمونه
پر نټفلیکس د مازکر له ناول جوړ شوی سریال
ماریا احمدزۍ/کله چې په ۲۰۲۱ زېږدیز کال کې طالبان بیا واک ته ورسېدل، نو د افغانستان په سیاسي، ټولنیز، فرهنګي او هنري ژوند کې ګڼ بدلونونه راغلل. یو له مهمو برخو څخه چې تر ټولو زیاته اغېزمنه شوه، د ادب او ادبي فعالیتونو ډګر و.
د ادبیاتو موقعیت د نوې واکمنۍ تر چتر لاندې
ادب د یوې ټولنې د فکر، احساس، اعتراض، ارزښت او هویت هنداره وي. له همدې امله، کله چې سیاسي تحول راځي نو لومړۍ اغېزه یې همدا فکري جریانونه ګالي. د طالبانو حکومت که څه هم په رسمي توګه د ادبي فعالیتونو مخه نه ده نیولې، خو د بېباورۍ فضا، د بیان محدودیتونه، سانسور او د ښځو پر مشارکت بندیزونه، د ادبي حرکتونو لمنه را تنګه کړې ده.
ادبي غونډې، ناستې او فرهنګي مرکزونه
په تېرو دوو کلونو کې، په پلازمېنه کابل او یو شمېر نورو ښارونو کې لا هم ادبي ناستې کېږي، خو دا ناستې ډېر وخت له سیاسي اندېښنو ګوښه، محتاطې او د دولت له موقف سره سمونخوښوونکي بڼه لري. د طالبانو فرهنګي کمیسیون یا اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د ادبي پروګرامونو لپاره کوم رسمي بندیز نه دی لګولی، خو غیرمستقیم سانسور، فشار او فکري نظارت دا پروسه تر نابوده سیوري لاندې راوستې ده.
د ښځینه لیکوالانو وضعیت
د ادبي صحنې تر ټولو زیات اغېزمنه برخه ښځینه لیکوالانې، شاعرې او ژورنالیستانې دي. د ښځو پر تعلیم، کار او ټولنیز حضور محدودیتونه د دې لامل شوی چې ډېری بااستعداده ښځې یا هېواد پرېږدي، یا په کورونو کې چوپ پاتې شي. دا وضعیت نه یوازې د ښځینه ادبیاتو د ودې مخه نیولې، بلکې د ټول ادبي تولید تنوع او ژورتیا یې هم زیانمنه کړې ده.
چاپي رسنۍ او ادبي خپرونې
له ۲۰۲۱ راهیسې، د هېواد په کچه ګڼ ادبي مجلې، خپرونې او کتابونه یا بند شوي، یا یې خپرونې کمې شوې دي. د سانسور له وېرې، ډېری خپرندویان یوازې هغه آثار خپروي چې له سیاسي پلوه خوندي یا د طالبانو کړنې او مبارزه په کې ستایل شوي وي. له دې سره، د لیکوالانو تشویق او د مطالعې کلتور هم کمرنګه شوی دی.
د ادبیاتو ډياسپورا (کډوال لیکوالان)
یو بله مهمه پدیده، د افغانستان له پولې بهر د افغان لیکوالانو فعالیتونه دي. ډېری لیکوالان چې بهر ته کډه شوي، اوس په اروپا، امریکا او نورو هېوادونو کې ادبي غونډې جوړوي، کتابونه لیکي او د افغانستان د اوسني وضعیت پر وړاندې خپل دریځ څرګندوي. دغه بهیر د افغانستان د معاصرو ادبیاتو یو نوی مخ جوړوي، خو له هېواده د فکري پانګې د وتلو زنګ هم خطرناک دی.
پایله: چوپ ادب یا ژوندۍ مبارزه؟
که څه هم د طالبانو تر واکمنۍ لاندې د افغانستان ادبي فضا محدوده شوې، خو دا چوپتیا همېشه همداسې نه پاتېږي. ادب تل د شرایطو زېږنده وي. نننی فشار د سبا د غورځنګ الهام ګرځېدلای شي. هغه لیکوالان، شاعران او فرهنګیان چې لا هم لیکي، ولوکه له هیواده بهر وي، د دې ټولنې فکري تنفس ژوندی ساتي.
ادب اوس شاید شور نه لري، خو دا خاموشي هم یو ډول مبارزه ده — د قلم، فکر او احساس مبارزه.
