جواب: د دې لیکني په لوستلو سره به مو په ذهن کې سوال پاتي نشي
د میاشت د ليدلوحکم په دوه ډوله کېدای شي:
لومړی: چې کله په خپلو سترګو ولیدل شي .
دوهم: د فلکیاتو د علم د حسابونو په رڼا کې، چې کله د میاشت ليدل ممکن وي باید د رؤیت فیصله وشي که څه هم چا په سترګو نه وي ليدلي .
شرعا باید لومړۍ طریقه استعمال شي ، د دې طريقې حاصل دا دی چې که څه هم د حسابابونو په رڼا کې د میاشت ليدل ممکن وي خو د څه بهرني مانع له کبله و نه ليدل شي نو شرعا د داسي امکان اعتبار نشته .
دلائل : په حديث شریف کې راځي چې رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمایي : لا تصوموا حتی تروا الهلال و لا تفطروا حتی تروه فان غم علیکم فاقدروا له ( متفق علیه )
ژباړه : تر هغه روژه مه نیسئ څو چې میاشت و نه وینئ ، او تر هغه یې مه ماتوئ ( مه اختر کوئ ) ترڅو چې میاشت و نه وینئ ،او که ستاسو څخه (په وریځ کې) پټه شي بیا حساب ورته وکړئ ، یعني په حساب ۳۰ ورځي پوره کړئ.
لکه څنګه چې په بل حديث کې په صراحت سره راغلي : فان غم علیکم فاکملوا العدة ثلاثین.
یعني که میاشت ( په وریځ کې )پټه شي نو ۳۰ ورځي پوره کړئ.
د پورتنۍ طريقې ګټه دا ده چې هر څوک عمل پرې کولای شي ، ځکه چې اسلام یو عام دين دی،او د مسلمانانو غالب اکثریت په کلیو او بانډو کې اوسېږي نو هغوی په فلکي حسابونو مکلفول د مشکلاتو سبب ګرځي، همدا لامل دی چې شرعا د رؤیت لومړۍ طریقه معتبره ده .
که څه هم د رؤیت د فیصلې مدار په حساب نه دی ، لیکن په فیصله کې د حساب څه نه څه اعتبار لاندي ګټي لري :
لومړۍ: کله داسي هم پېښه شي چې د حساب له مخي د میاشت ليدل امکان نه لري ، خو بیا هم ځيني خلک د میاشت د ليدلو شاهدي وايي نو په داسي حال کې به د هغه په شهادت فيصله نه کېږي ، ځکه چې په دې حال کې رؤیت هیڅ امکان نه لري .
دوهمه : د فلکي حساب له مخي دا مالومېږي چې د میاشت شکل څنګه دی؟ هغه به د لمر کومې خوا ته وي ؟ نری والی او پنډوالی به يې څومره وي ؟ د دغو معلوماتو په رڼا کې قاضي د خلکو د شاهدیو په حقیقت او بطلان کې مرسته ترلاسه کولای شي .
نور ولولئ: په روژه ماتي او پېشلمي کې دې سابه او مېوه وخوړل شي
نور ولولئ: په روژه کې د قرآن د تلاوت اجرونه؛ هغه کتاب چې په همدې میاشت کې نازل شوی
نور ولولئ: په کوڅو کې روژه ماتی، د سوډان د خلکو ځانګړی دود
د پورته کرښو خلاصه دا را وځي چې کله د فلکیاتو ماهرین ووايي چې میاشت ليدل ممکنه ده خو د څه عارض له امله و نه لیدل شي نو د رؤیت فیصله به نه کېږي ،لیکن که د حساب په رڼا کې دا معلوم شي چې شاهدي ویونکی په غلطي ده ، او حقیقتا د میاشت ليدل په هغه ورځ نا ممکن دي نو تر دغه حده له فلکیاتو مرسته اخیستل هیڅ حرج نه لري.
د رؤیت حسابي څېړنه :
دمیاشتي په اړه د حسابي معلوماتو لپاره د دوه ډوله حرکاتو پېژندل اړین دي :
اول: د ځمکي شاوخوا د سپوږمۍ حرکت .
دوهم : د لمر شاوخوا د ځمکي حرکت
سپوږمۍ خپله دوره په ۲۷ ورځي او ۷ نیم ساعته کې پوره کوي ، او ځمکه خپله دوره په ۳۶۵ ورځو کې پوره کوي ، نو ځکه خو چې کله سپوږمۍ خپله دوره پوره کړي ځمکه د خپل حرکت له امله څه مخته تللي وي ، چې سپوږمۍ بېرته د لمر او ځمکي مابین ته د راتلو لپاره څه وخت ته اړتیا لري ، له همدې امله میاشت کله ۲۹ او کله ۳۰ ورځي شي .
دلته له دوو اصطلاحاتو هم ځان خبرول ضروري دي:
لومړۍ: ولادت قمر ( د میاشت زېږېدنه ): له هلال څخه څه وخت مخکې لمر، ځمکه او سپوږمۍ په یوه قطار کې سره برابر شي ، له همدې حالت شېبه وروسته چې میاشت د خپل حرکت له امله قطار مات کړي ، او مخته ولاړه شي ، همدې ته ولادت قمر ویل کېږي.
دوهمه: عمر القمر ( د میاشت عمر ) : له پورتني حالت څخه بیا د رؤیت تر ګړۍ چې څومره وخت تېرېږي دې ته عمر القمر وايي ، مثلا له ولادت څخه ۱۷ ساعته وروسته میاشت وليدل شوه نو موږ به وایو چې د رؤیت په وخت د میاشت عمر ۱۷ ساعته وو .
لنډه دا چې د نوي میاشت د ليدلو تر وخته باید دا دری مرحلې ترسره شوي وي:
اوله مرحله : میاشت باید خپله دوره پوره کړي وي .
دوهمه مرحله : د ځمکي د وړاندي تګ له امله باید سپوږمۍ هغې ته بیا ځان ور رسولی وي .
دریمه مرحله : له ولادت وروسته باید څو ساعته وخت تېر شوی وي .
دا وخت باید څو ساعته وي ؟
په دې اړه څه یقیني خبره نه شي کیدای ځکه چې په دې خو د ټولو پوهانو اتفاق دی چې په رؤیت کې دوه شيان ډېر مهم دي:
لومړی : د میاشت د ارتفاع زاویه ، یعني میاشت له افق څخه څومره هسکه ده .
دوهم : د میاشت د انحراف زاویه ، یعني میاشت د لمر لوېدلو له ځای څخه څومره ليري ده.
د پورتنيو دواړو شیانو د معلومولو لپاره کمپیوټري پروګرامونه شته چې ډېر مشهور يې دmoon 60 calculator په نامه دی، له هغه څخه استفاده کولای شئ .
د انحراف او ارتفاع په زاویه کې هره میاشت بدلون راځي ، ځکه پوهانو ورته مختلف معیارونه ټاکلي، خو تر ټولو زیات د البیروني معیارونه استعمالېږي، موږ هم دلته هغه را نقلوو:
لومړی : که د انحراف زاویه صفر درجه وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۱۰.۴ درجې وي .
دوهم : که د انحراف زاویه ۵ درجې وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۱۰.۱ درجې وي .
دریم : که د انحراف زاویه ۱۰درجې وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۹.۴ درجې وي .
څلورم : که د انحراف زاویه ۱۵درجې وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۸.۱ درجې وي .
پنځم : که د انحراف زاویه ۲۰ درجې وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۶.۲ درجې وي .
شپږم : که د انحراف زاویه ۲۲.۵ درجې وه نو د ارتفاع زاویه به لږ تر لږه ۴.۹ درجې وي .
له پورتنیو معیارونو دا جوته شوه چې په بېلابېلو احوالو کې له ولادت قمر وروسته د ارتفاع او انحراف په زاویه کې خاص توازن ښکاري، د دې توازن لپاره عموما ویل کېږي چې باید په ولادت لږ تر لږه ۱۷ ساعته وخت تېر شوی وي .
له پورته مراحلو سره د هغه ځای طول البلد هم په رؤیت کې ځانګری رول لوبوي چې له لاندني مثال څخه به نور هم روښانه شي :
سعودي عربستان زموږ د هیواد لوېدیځ لور ته موقعیت لري ،او وخت یي له موږ سره یو نیم ساعت توپیر لري، ځکه چې په افغانستان کې د مازیګر ښپږ نيمي بجې وي نو په سعودي کې دا مهال پنځه بجې وي، نو کله داسي هم کېږي چې په افغانستان کې د لمر لوېدو په وخت کې د میاشت عمر ۱۶ ساعته وي او و نه لیدل شي خو په سعودي کې د لمر لوېدوپه وخت هغې ۱۷ نیم ساعته وخت پوره کړی وي نو ځکه هلته وليدل شي .
دا چې اختلاف مطالع معتبر دی که نه ؟ په دې اړه د فقهاوو څخه دری قولونه منقول دي:
لومړی: هر ځای ته خپل مطلع معتبر دی .
دوهم : په هیڅ حال هم اختلاف مطالع نه دی معتبر، بلکې که یو ځای میاشت ولیدل شي باید ټول مسلمانان روژه یا اختر وکړي.
دریم : په بلاد بعیده ( لیري ښارونو) کې معتبر او په قریبه کې معتبر نه دی.
د احنافو متقدمینو دوهم قول ته ترجیح ورکړي، او عموما په فقهي متونو کې هم همدا قول تر سترګو کېږي، لیکن د فلکیاتو پوهان وايي چې په دغه قول عملا مشکل دی، ځکه چې د اسلامي هیوادونو په وختونو کې خورا زیات توپیر دی، هغه داسي چې اندونیزیا یو اسلامي ملک دی چې د ختیځ په انتها پروت دی او بلي خوا ته مراکش چې اسلامي هیواد دی، د لويديځ په انتها کې پروت دی، د دواړو په مابین کې تقریبا ۱۰ ساعته فرق دی، نو داسي هم پېښېدای شي چې په مراکش کې د میاشت ليدلو اعلان داسي وخت وشي چې په اندونیزیا کې د سهار وخت تېر سوی وي ، نو ځکه متأخرینو په دریم قول باندي فتوا ورکړې ده.
